Meer dan een handtekening: de rol van informed consent bij cosmetische ingrepen

Waarom een grondige uitleg en betrokkenheid cruciaal zijn bij medische beslissingen.

In deze editie van de nieuwsbrief staat de beslissing van het Regionaal Tuchtcollege ’s-Hertogenbosch van 8 januari 2025 centraal.

In deze zaak is er een klacht tegen een cosmetisch chirurg ingediend doordat er sprake zou zijn van het opzettelijk fout uitvoeren van de operatie, grensoverschrijdend gedrag, liegen over eerdere prestaties en onvoldoende voorlichting. In deze nieuwsbrief zal de informed consent, de voorlichting over de medische ingreep, centraal staan. Dit klachtonderdeel heeft het tuchtcollege gegrond verklaard. De overige klachtonderdelen zijn ongegrond verklaard.

De casus

Op 9 januari 2023 heeft klager een besnijdenis ondergaan om cosmetische redenen (fordyce spots). Klager heeft een afspraak via de website van de kliniek van verweerder gemaakt. Voorafgaand aan de afspraak ontving klager een toestemmingsverklaring genaamd: “Toestemmingsverklaring besnijdenis volwassenman”. Daarnaast ontving klager een link naar een pdf-bestand genaamd “Nazorg volwassene”. De toestemmingsverklaring name klager ingevuld met persoonsgegevens en ondertekend mee naar de afspraak van 9 januari 2023.

In de tuchtklacht heeft klager geklaagd dat er een consult voorafgaande aan de operatie ontbrak en dat verweerder hem onvoldoende over de risico’s en gevolgen van de operatie heeft ingelicht. Klager had bijvoorbeeld ervan op de hoogte gesteld willen worden, dat hij een lelijk litteken aan de operatie zou overhouden. Ook ontving hij tweemaal een onjuiste link naar een pdf over nazorg voor kinderen. Op de afspraak van 9 januari heeft hij de ingevulde toestemmingsverklaring ingeleverd. Hij heeft aan verweerder gevraagd of er een consult plaatsvond, waarop deze antwoordde dat dit niet het geval was en dat hij eigenlijk nooit consulten hield. Toen klager op de operatietafel had plaatsgenomen, heeft hij er zelf op moeten aandringen om nog wat te bespreken. Hij heeft toen wel duidelijk kunnen overbrengen dat en waarom hij ‘een hoge en strakke’ besnijdenis wilde, waarop verweerder hem meedeelde dat deze besnijdenis geschikt was voor wat hij wilde. Verweerder heeft hem niet ingelicht over het (litteken)genezingsproces en het mogelijk tegenvallende esthetische resultaat, zoals in geval van klager een (lelijk) litteken met een verdikte rand.

Toetsingskader van het tuchtcollege

De vraag die het tuchtcollege in deze zaak moest beantwoorden zag op het volgende: “heeft verweerder de zorg verleend die van hem mocht worden verwacht”. De norm daarvoor is een redelijk bekwame en redelijk handelende chirurg. Bij de beoordeling wordt rekening gehouden met de voor de zorgverlener geldende beroepsnormen en andere professionele standaarden. Dat een zorgverlener beter anders had kunnen handelen is niet altijd genoeg voor een tuchtrechtelijk verwijt.

Informed consent

Informed consent betekent onder meer dat de zorgverlener de cliënt op een begrijpelijke en zo volledig mogelijke wijze informeert over de voorgestelde behandeling. Onder ‘behandeling’ worden alle medische verrichtingen verstaan die de arts uitvoert, inclusief onderzoek en nazorg. De zorgverlener moet op toegankelijke wijze bespreken en uitleggen wat de aard en het doel zijn van de behandeling, wat de diagnose en prognose zijn voor de cliënt, welke risico’s aan de behandeling verbonden zijn en welke alternatieven mogelijk zijn. Sinds 1 januari 2020 is de informatieplicht in de WGBO aangevuld met de verplichting tijdig overleg te voeren met de cliënt, waarbij de cliënt ook wordt uitgenodigd tot het stellen van vragen. Het college merkt daarbij wel op dat de invulling van de informatieplicht per geval kan verschillen. In het ene geval is meer en andere informatie nodig dan in het andere geval. Bij het uitvoeren van de informatieverplichting mag de hulpverlener zich laten leiden door hetgeen de cliënt redelijkerwijze dient te weten.

Overwegingen van het tuchtcollege

Het tuchtcollege oordeelde dat verweerder tekort heeft geschoten in zijn informatieverplichting. Er kon niet worden volstaan met het toesturen van een zeer algemeen opgestelde, summiere toestemmingsverklaring en een link naar een pdf met informatie over nazorg. Dat het om een relatief eenvoudige ingreep gaat die poliklinisch kan worden uitgevoerd, maakt dit niet anders. Vooral niet waar het - zoals hier - gaat om wensgeneeskunde (niet noodzakelijke ingrepen, zoals cosmetische ingrepen). Van een cliënt die deze operatie ondergaat kan naar het oordeel van het college ook niet redelijkerwijs worden verwacht dat deze alles over deze behandeling weet. Een zorgverlener mag hier dan ook niet vanuit gaan.

In de toestemmingsverklaring was weliswaar opgenomen dat de ondertekenaar verklaart bekend te zijn dat er algemene risico’s kunnen plaatsvinden, zoals een nabloeding of een wondinfectie, maar dit is voor een leek onvoldoende duidelijk wat dat concreet betekent. De mogelijke gevolgen van de ingreep zoals de duur van de pijnklachten en de duur van het littekengenezingsproces (langdurige zwelling) zijn niet besproken. Ook is niet gesproken over de mogelijkheid dat het resultaat cosmetisch kan tegenvallen, zoals in dit geval waar een verdikt litteken is ontstaan, ook al is dat resultaat mogelijk nog later te verbeteren. Conclusie van bovenstaand is dat het ontbreekt aan voldoende informed consent. Dit klachtonderdeel is daarom gegrond.

Conclusie

Deze beslissing van het tuchtcollege onderstreept hoe belangrijk het is dat zorgverleners aandacht besteden aan de informed consent. Deze informatieverplichting, zoals volgt uit deze beslissing, is meer dan alleen het laten invullen van een standaardformulier en een link naar een pdf over nazorg. Het is van belang om een interactief gesprek met de patiënt te voeren, zodat de patiënt een volledig beeld krijgt van de aard, risico’s van de behandeling. Of eventueel alternatieven. Met name bij cosmetische ingrepen is het van belang dat patiënten een weloverwogen keuze kunnen maken op basis van de gegeven informatie.

Een zorgverlener kan de volgende punten in gedachten houden:

• Duidelijke communicatie: Pas de uitleg aan het niveau van de patiënt aan en vraag actief om bevestiging dat de informatie begrepen is.
• Veilige omgeving: Zorg dat de patiënt de vrijheid voelt om vragen te stellen en neem hier de tijd voor.
• Dossiervorming: Leg zorgvuldig vast welke informatie aan de patiënt is verstrekt en hoe het gesprek met de patiënt is verlopen.

Vragen?

Heeft u vragen over medisch tuchtrecht? Neem dan contact op met Marouschka den Ouden (jurist Medisch Tucht Recht) via denouden@delissenmartens.nl  of +31 88 010 51 91.

Nieuwsbrief 'Blik op Medisch Tuchtrecht'

Elke maand brengt Marouschka de spraakmakende nieuwsbrief "Blik op Medisch Tuchtrecht" uit op LinkedIn, waarin zij de meest recente uitspraken van het medisch tuchtcollege onder de loep neemt. Ze wijst op relevante rechtszaken en biedt een verhelderende kijk op de juridische aspecten van de medische wereld. Geïnteresseerd? Meld je dan hier aan: Abonneren op Linkedin nieuwsbrief