Samenwonen in Nederland: Pensioenverevening en Erfrecht

Dit is het derde blog in onze serie Samenwonen in Nederland, waarin we de juridische aspecten van pensioen en erfrecht bespreken. Bij samenleven komen niet alleen financiële afspraken en eigendomsverhoudingen kijken, maar ook kwesties rondom pensioen en erfrecht. Wat gebeurt er met opgebouwde pensioenrechten bij een scheiding? En heeft een partner automatisch recht op de nalatenschap van zijn ex-partner bij overlijden? In deze blog worden de juridische aspecten van pensioenverevening en erfrecht voor gehuwden, geregistreerde partners en samenwoners besproken.

Pensioenverevening: Wat zegt de wet?

Volgens de Nederlandse wet worden pensioenrechten die tijdens het huwelijk of geregistreerd partnerschap zijn opgebouwd, bij echtscheiding verevend op grond van artikel 1:155 BW. Dit betekent dat beide partners recht hebben op een gelijke verdeling van het tijdens huwelijk opgebouwde ouderdomspensioen, tenzij hierover afwijkende afspraken zijn gemaakt.

De wet geldt voor alle huwelijksvermogensregimes, zowel bij een gemeenschap van goederen als bij huwelijkse voorwaarden. De standaard wettelijke verdeling is 50/50. Partners kunnen echter in huwelijkse voorwaarden, partnerschapsvoorwaarden of echtscheidingsvoorwaarden overeenkomen om af te wijken van deze standaard en afzien van pensioenverevening.

Indien een echtgeno(o)t(e) of geregistreerde partner voortijdig overlijdt, heeft de achterblijvende partner recht op een nabestaandenpensioen, tenzij hier contractueel andere afspraken over zijn gemaakt.

Pensioenrechten van samenwonenden

Voor samenwonenden gelden andere regels. Zij kunnen in beginsel geen aanspraak maken op pensioenverevening bij een scheiding, ook niet als zij langdurig samenwonen.

• Samenwonenden vallen niet onder de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding. Dit betekent dat zij bij het verbreken van de relatie geen recht hebben op een deel van het pensioen van de ex-partner.
• In een samenlevingsovereenkomst kan een pensioenverdelingsclausule worden opgenomen, waarin expliciete afspraken over pensioen worden vastgelegd.
• Sommige pensioenregelingen accepteren samenwonenden als partners voor pensioenverevening, mits er een verklaring is afgelegd direct na het sluiten van de samenlevingsovereenkomst. Als deze verklaring niet is afgelegd, wordt de partner vaak niet erkend door het pensioenfonds.

Ook bij overlijden gelden afwijkende regels voor samenwonenden:

• Indien de samenwonende partner niet als partner in de pensioenregeling is opgenomen, bestaat er geen recht op nabestaandenpensioen.
• Een formele registratie bij het pensioenfonds is vaak vereist om aanspraak te kunnen maken op een nabestaandenpensioen.

Erfrecht: Wettelijke bescherming van partners

Het Nederlandse erfrecht beschermt gehuwden en geregistreerde partners automatisch.

• Indien een echtgeno(o)t(e) of geregistreerde partner komt te overlijden zonder testament, geldt de wettelijke erfopvolging uit Boek 4 van het Burgerlijk Wetboek.
• De langstlevende echtgeno(o)t(e) of geregistreerde partner krijgt hierdoor automatisch de nalatenschap.
• Uitsluiting van een partner als erfgenaam kan alleen via een testament.

In uitzonderlijke gevallen kan de wet een echtgeno(o)t(e) als erfgenaam uitsluiten, bijvoorbeeld in situaties van ernstig misdrijf zoals moord.

Erfrecht voor samenwonenden

Voor samenwonenden biedt het erfrecht geen automatische bescherming.

• Indien een partner overlijdt zonder testament, heeft de langstlevende partner geen enkel wettelijk recht op de nalatenschap.
• In dat geval erven familieleden van de overleden partner volgens de wettelijke erfopvolging, wat kan betekenen dat de langstlevende partner na jaren samenwonen zonder rechten achterblijft.
• De enige manier om als samenwonende partner erfgenaam te worden, is door dit vast te leggen in een testament.

Indien geen testament is opgesteld, kan dit ertoe leiden dat de langstlevende partner de gezamenlijke woning moet verlaten als de wettelijke erfgenamen van de overleden partner de nalatenschap opeisen.

Conclusie

Pensioenrechten en erfrecht zijn essentiële juridische onderwerpen voor zowel gehuwden als samenwonenden. Waar gehuwden en geregistreerde partners automatisch rechten hebben op pensioenverevening en de nalatenschap van hun echtgenoot of geregistreerde partner, tenzij het testament anders bepaalt, moeten samenwonenden deze rechten expliciet vastleggen in een samenlevingsovereenkomst en testament.

Aanbevolen stappen voor samenwonenden:

• Sluit een samenlevingsovereenkomst af en neem een pensioenverdelingsclausule op.
• Informeer bij het pensioenfonds of uw partner als partner voor het ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen wordt erkend en zorg tijdig voor registratie.
• Stel een testament op waarin de partner als erfgenaam wordt aangewezen.
• Raadpleeg een notaris of juridisch specialist om de erfrechtelijke en pensioenrechtelijke positie te waarborgen.

Door deze stappen te nemen, kunnen samenwonenden zich juridisch beter beschermen tegen financiële onzekerheden bij scheiding of overlijden. In onze blogserie Samenwonen in Nederland behandelen we meer belangrijke juridische aandachtspunten. Lees ook ons vorige blog in deze serie over eigendomsverhoudingen.

Vragen over pensioenverevening en erfrecht?

Bij vragen over het bovenstaande of voor meer informatie over dit onderwerp kunt u zich wenden tot Sandra Verburgt, advocaat Familierecht en Ivo Janssens, advocaat erfrecht en estateplanning.