Samenwonen in Nederland: Welke rechten en plichten heb je?

Dit is het eerste blog in onze serie Samenwonen in Nederland, waarin we de juridische gevolgen van ongehuwd samenwonen belichten. Wat zijn de rechten en plichten van samenwoners? Welke valkuilen moeten zij vermijden? In deze reeks bespreken we de belangrijkste juridische aspecten.

Steeds meer stellen in Nederland kiezen ervoor om samen te wonen zonder te trouwen of een geregistreerd partnerschap aan te gaan. Hoewel deze keuze flexibiliteit biedt, realiseren veel samenwoners zich niet dat hun juridische positie anders is dan die van gehuwde stellen of geregistreerde partners. Dit kan grote gevolgen hebben, vooral bij een relatiebreuk of overlijden van een partner. In deze blog duiken we in de rechten en plichten van samenwoners en de mogelijke juridische valkuilen.

De groeiende trend van samenwonen

Uit recente cijfers blijkt dat het aantal ongehuwde samenwonende stellen in Nederland blijft stijgen. In 2024 waren er 1,12 miljoen ongehuwde paren, terwijl er 3,25 miljoen gehuwde paren waren. Van deze ongehuwde paren hadden 651.190 geen kinderen en 469.620 wel. Dit toont aan dat steeds meer mensen kiezen voor een samenlevingsvorm buiten het huwelijk of geregistreerd partnerschap.

Hoewel samenwonen flexibiliteit biedt, ontbreekt de automatische juridische bescherming die gehuwden en geregistreerde partners wél hebben. Samenwoners hebben geen wettelijk recht op partneralimentatie, pensioenverevening of de nalatenschap van de ander, tenzij dit expliciet is vastgelegd. Dit kan bij een relatiebreuk of overlijden leiden tot financiële onzekerheid, vooral voor partners die afhankelijk zijn van de ander. Om juridische risico’s te voorkomen, is het essentieel om afspraken schriftelijk vast te leggen in een samenlevingsovereenkomst en testament.

Geen automatische wettelijke bescherming

In Nederland bestaat er geen ‘common law marriage’-principe, zoals in sommige andere landen. Dit betekent dat een lange samenwoonperiode niet automatisch leidt tot rechten en plichten tussen partners. Terwijl gehuwden en geregistreerde partners onder het familierecht vallen, moeten samenwoners expliciet afspraken maken om juridische zekerheid te krijgen.

Zonder een samenlevingsovereenkomst kunnen belangrijke zaken zoals:

• Partneralimentatie
• Pensioenverdeling
• De verdeling van bezittingen

in het nadeel van samenwoners uitpakken. Zonder aanwijzing als erfgenaam in het testament van de partner, heeft de samenwoner geen erfrechtelijke aanspraken. Dit gebrek aan bescherming kan grote financiële gevolgen hebben als een relatie eindigt.

Wat kun je regelen met een samenlevingsovereenkomst?

Een samenlevingsovereenkomst biedt samenwoners de mogelijkheid om afspraken juridisch vast te leggen. Dit document kan onder andere de volgende zaken regelen:

• De verdeling van de kosten van de huishouding
• Hoe om te gaan met (investeringen in de) eigendom van gezamenlijke bezittingen en woning
• Afspraken over partneralimentatie bij een breuk
• Pensioenrechten

Hoewel een samenlevingsovereenkomst een belangrijke stap is, biedt het niet dezelfde bescherming als een huwelijk of geregistreerd partnerschap. Zo moeten samenwoners apart in een testament vastleggen wie hun erfgenaam is, aangezien zij niet automatisch van elkaar erven.

Wat gebeurt er bij een relatiebreuk?

Een groot verschil tussen samenwoners en gehuwden/geregistreerde partners is de manier waarop een relatiebreuk juridisch wordt afgehandeld.

• Huwelijk/geregistreerd partnerschap: Een scheiding moet via de rechtbank worden geregeld, waarbij onder andere partneralimentatie en verdeling van het vermogen aan de orde komen.
• Samenwoners: Zij hebben geen automatische rechten op partneralimentatie of verdeling van vermogen, tenzij dit expliciet in een samenlevingsovereenkomst is vastgelegd. In veel gevallen is een aangetekende brief voldoende om een samenlevingsovereenkomst te beëindigen.

Dit betekent dat de financiële situatie van een ex-partner bij een samenwoonrelatie veel onzekerder kan zijn dan bij een huwelijk of geregistreerd partnerschap.

Conclusie

Samenwonen biedt flexibiliteit, maar brengt ook juridische risico’s met zich mee. Zonder een samenlevingsovereenkomst of aanvullende regelingen lopen samenwoners het risico op financiële onzekerheid bij een breuk of overlijden van een partner. Het is daarom verstandig om juridisch advies in te winnen en afspraken vast te leggen bij een notaris. Zo voorkom je onaangename verrassingen en bescherm je jezelf en je partner beter voor de toekomst.

In de volgende blogs gaan we dieper in op specifieke juridische thema’s rondom samenwonen, zoals partneralimentatie, eigendomsverhoudingen, pensioen en erfrecht.

Vragen over uw rechten en plichten bij samenwonen?

Bij vragen over het bovenstaande of voor meer informatie over dit onderwerp kunt u zich wenden tot Sandra Verburgt, advocaat Familierecht.